Жеке кәсіпкердің банкроттығы
🔷 I. ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕ
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 21-бабы жеке кәсіпкерді (ЖК) азаматтық-құқықтық қатынастар субъектісі ретінде банкроттықтың арнайы режимін белгілейді. Бұл механизм келесі заңнамалармен реттеледі:
📚 2014 жылғы 7 наурыздағы №176-V ҚР Заңы «Сауықтыру және банкроттық туралы» (бұдан әрі — Банкроттық туралы заң).
🔹 II. БАНКРОТТЫҚТЫҢ НЕГІЗІ — ТӨЛЕУ ҚАБІЛЕТСІЗДІГІ (1-т.)
«Жеке кәсіпкердің төлеуге қабілетсіздігі… оны банкрот деп танудың негізі болып табылады.»
🔸 Төлеуге қабілетсіздік (ҚР АК 52-бабы) — жеке кәсіпкердің белгілі бір уақыт аралығында кредиторлар алдындағы ақшалай міндеттемелерін және міндетті төлемдерін орындай алмауы.
📌 Төлеуге қабілетсіздік белгілері:
- 3 айдан астам төлемдерді кешіктіру;
- Қарыздарды жабуға мүлкі жеткіліксіз болуы;
- Шаруашылық қызметтің тоқтауы.
📚 Қараңыз:
- ҚР АК 52-бабы — төлеуге қабілетсіздіктің анықтамасы;
- Банкроттық туралы заңның 3-бабы — ЖК-нің банкроттығының белгілері.
🔹 III. ЖК БАНКРОТТЫҒЫНЫҢ ТҮРЛЕРІ (2-т.)
«Банкроттық ерікті немесе мәжбүрлі тәртіппен танылады...»
🔹 Ерікті банкроттық: ЖК өзінің төлем қабілетсіздігін мойындап, сотқа өтініш береді.
🔹 Мәжбүрлі банкроттық: егер ЖК міндеттемелерін орындаудан бас тартса, кредитор сотқа жүгінеді.
📌 Іс аудандық (қалалық) сотта, ЖК-нің тұрғылықты жері бойынша қаралады.
📌 Салдары: Банкроттық рәсімі аяқталған соң, сот:
- істің аяқталғаны туралы анықтама шығарады;
- ЖК ретінде тіркеуді жояды.
📚 Қатысты нормалар:
- ҚР АК 53-бабы — кәсіпкерлік қызметтің тоқтатылуы;
- Банкроттық туралы заңның 54-бабы — банкроттық аяқталғаннан кейінгі салдарлар.
🔹 IV. КӘСІПКЕРЛІККЕ ҚАТЫСЫ ЖОҚ КРЕДИТОРЛАРДЫҢ ТАЛАПТАРЫ (3-т.)
«Кәсіпкерлік қызметпен байланысты емес міндеттемелер бойынша кредиторлар да талап қоюға құқылы...»
🔸 Бұл — ЖК-нің банкроттығының маңызды ерекшелігі:
- банкроттық рәсіміне барлық кредиторлар қатыса алады, оның ішінде жеке қарыздар (мысалы, алимент, қарыз, ЖКО-дан келген зиян) бойынша да.
🔸 Алайда:
- егер мұндай талаптар банкроттық рәсіміне енгізілмесе, олар сақталады және кейін жеке тұлғаға қойылуы мүмкін;
- талаптың мөлшері банкроттық кезінде өтелген сомаға азайтылады.
📌 Мысал: егер азамат-ЖК кеңсеге жалдау ақысы бойынша қарызда болса (бизнес қарыз) және досынан алған қарызы болса (жеке қарыз), банкроттыққа тек жалға беруші кірсе, досы рәсім аяқталғаннан кейін қарызды талап ете алады, бірақ сома конкурс массасынан алынған өтемге сәйкес азайтылады.
📚 Қараңыз:
- Банкроттық туралы заңның 49–50-баптары — кредиторлардың талап қою тәртібі.
🔷 V. ҚАТЫСТЫ НОРМАЛАР
| Норма | Мазмұны |
|---|---|
| ҚР АК, 19-бап | Жеке кәсіпкер |
| ҚР АК, 52-бап | Төлеуге қабілетсіздік |
| ҚР Салық кодексі, 37-бап | ЖК-нің міндеттемелер бойынша жауапкершілігі |
| Банкроттық туралы заң, 54–61-баптар | Банкроттық рәсімі аяқталғаннан кейінгі салдарлар |
| ҚР АІЖК, 27-тарау | Банкроттық істер бойынша іс жүргізу |
🔷 VI. СОТ ТӘЖІРИБЕСІ
🔹 1-мысал: ЖК сотқа ерікті банкроттық туралы өтініш беріп, қарыздары және мүлкінің жоқтығы туралы анықтамалар ұсынды. Сот оны банкрот деп танып, ЖК ретінде тіркеуін жойды.
🔹 2-мысал: кредитор банкроттық рәсімі аяқталғаннан кейін талап қойды. Сот талапты ішінара қанағаттандырып, оның банкроттықта мәлімделмегенін, бірақ өтелген сомаға сәйкес азайтылуы тиіс екенін көрсетті.
🔷 VII. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ СТАНДАРТТАР
| Акт | Мазмұны |
|---|---|
| БҰҰ UNCITRAL-дың Банкроттық туралы заңнамалық нұсқаулығы (2005) | Шағын бизнестер банкроттығының қағидалары |
| ЭЫДҰ SME бойынша ұсыныстар (2020) | Банкроттықтан кейін кәсіпкерлікті қайта жандандыруды қолдау |
| ҚР Конституциясы, 26-бап | Кәсіпкерлікпен айналысу құқығы, мүлікті қорғау |
| Адам құқықтары туралы халықаралық пакт, 11-бап | Қарыздарды орындамағаны үшін бас бостандығынан айыруға жол берілмейді |
🔷 VIII. ҚОРЫТЫНДЫ
ҚР АК 21-бабы:
- ЖК-ні банкроттық рәсімдеріне заңды тұлғалармен тең дәрежеде тартуға мүмкіндік береді;
- кәсіпкерлер мен кредиторлардың (жеке міндеттемелер бойынша да) құқықтарын қорғайды;
- банкроттыққа дейінгі және кейінгі мүліктік салдарды нақты ажыратуға мүмкіндік береді.
Аталған норма Банкроттық туралы заң ережелерімен тығыз байланыста жұмыс істеп, борышкер мен оның кредиторлары арасындағы экономикалық тепе-теңдікті қалпына келтіруге арналған тиімді құрал болып табылады.
Назар аударыңыз!
«Заң және Құқық» адвокаттық кеңсесі, бұл құжаттың жалпылама екендігіне және нақты сіздің жағдайыңыздың талаптарына сәйкес келмеуі мүмкіндігіне көңіл бөлуіңізді сұрайды. Біздің заңгерлер сіздің нақты жағдайыңызға сәйкес келетін кез келген құқықтық құжатты әзірлеп көмектесуге дайын.
Қосымша ақпарат алу үшін Заңгер/Адвокат телефонына хабарласуыңызға болады: +7 (708) 971-78-58; +7 (700) 978 5755, +7 (700) 978 5085.
Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы
